Każdy z nas słyszał o schizofrenii, ale niewiele osób wie, co tak naprawdę kryje się pod jej nazwą. Zwykle kojarzy się bardzo pejoratywnie i najczęściej przedstawiana jest w negatywny sposób, co prowadzi do przekonania, że jest bardziej przerażająca niż w rzeczywistości. Dlatego też osoby chorujące na schizofrenię są wyjątkowo narażone na stereotypizację i stygmatyzację.

Part man/ Part negative space by Keith Negley

Termin schizofrenia pochodzi od słów schizis – rozszczepić i phren – umysł, jednak osoby cierpiące na nią nie mają rozszczepionej osobowości. W niektórych sytuacjach ich zachowanie może być niezwykłe, lecz nie oznacza nagłej przemiany w kogoś innego.
Choroba ta należy do tzw. zaburzeń psychotycznych (czyli psychoz), które charakteryzują się zmienionym chorobowo, nieadekwatnym postrzeganiem, przeżywaniem, odbiorem i oceną rzeczywistości. Chory na schizofrenię ma poważnie upośledzoną umiejętność krytycznej, realistycznej oceny własnej osoby, otoczenia i relacji z innymi, a nawet nie jest do niej zdolny. Występuje kilka postaci schizofrenii:  paranoidalna, zdezorganizowana (hebefreniczna), katatoniczna, prosta, rezydualna i niezróżnicowana. W Polsce najczęściej rozpoznawana jest postać paranoidalna.

Osoba chora na schizofrenię:

• może inaczej postrzegać rzeczywistość: słyszy lub czuje to, czego nie ma.
• może mieć przekonanie, że jest śledzona, że ludzie chcą ją zniszczyć, wszyscy mówią dziwne rzeczy, ośmieszają ją publicznie lub spiskują przeciwko niej. To właśnie urojenia paranoidalne, czyli fałszywe przekonania które bardzo trudno podważyć mimo dowodów wskazujących na ich nieprawdziwość.
• może mieć fałszywe wrażenie zaburzenia porządku świata – przyczynowego, czasowego i przestrzennego.
• często czuje lęk i niepokój. Jest nieufna, co zmniejsza chęć nawiązywania kontaktów z ludźmi i prowadzi do zamknięcia się we własnym świecie.
• czuje się nieadekwatnie do sytuacji, jest zagubiona, jakby niedopasowana.
• czasami czuje się niezwyciężona i nie do pokonania. Ma wrażenie posiadania wewnętrznej mocy, która pomaga jej w wypełnianiu rozmaitych misji, np. w zbawianiu świata.
• może czuć się osamotniona, ponieważ nie potrafi jasno wyrazić swoich doznań ani sprecyzować swoich uczuć. Czuje się nierozumiana. Często podlega ocenie na podstawie dziwacznych zachowań.
• może wyrażać chęć bycia w bliskim kontakcie z innymi i jednocześnie unika głębszych więzi interpersonalnych.

W schizofrenii objawy psychotyczne (urojenia, omamy, trudności w myśleniu i komunikowaniu się z otoczeniem) pojawiają się cyklicznie na przestrzeni wielu lat. Jej przebieg charakteryzuje się nawrotami, tak zwanymi ostrymi epizodami psychotycznymi oraz okresami częściowo lub całkowicie wolnymi od objawów.
Chorobowość określa się na około 1% w skali ogólnej populacji. Schizofrenia określana jest mianem choroby młodych. Równie często chorują kobiety, jak i mężczyźni, jednak  mężczyźni zaczynają chorować średnio w nieco młodszym wieku (21.–25. roku życia) niż kobiety (25.–30. rokiem życia).

Schizofrenia powstaje w wyniku złożonych interakcji między wieloma czynnikami. Nie jest chorobą dziedziczną, ale obecność choroby psychicznej w rodzinie może zwiększać prawdopodobieństwo zachorowania któregoś z jej członków w przyszłości.

Początek schizofrenii może być nagły (choroba rozwija się w ciągu kilku dni), szybki (kilka tygodni) lub też stopniowy (objawy narastają powoli przez kilka miesięcy, a nawet lat). Początek nagły/ostry lub szybki z reguły nie budzi żadnych wątpliwości otoczenia (a często również i samego pacjenta), że dzieje się coś niepokojącego. Rodzina zazwyczaj chce szukać pomocy lekarskiej jak najszybciej, sam chory natomiast nie zawsze jest przekonany o swojej chorobie – niekiedy fałszywie ocenia rzeczywistość i nie szuka pomocy lekarskiej, a nawet jej unika.

Objawy schizofrenii:

1. Pozytywne: halucynacje (omamy słuchowe, wzrokowe, węchowe), urojenia (fałszywe przekonania, błędne sądy)
2. Negatywne: anhedonia (brak lub utrata zdolności odczuwania przyjemności), apatia (obniżenie aktywności psychicznej i fizycznej, utrata zainteresowań, zmniejszenie liczby kontaktów społecznych), abulia (niemożności podejmowania decyzji i działania), awolicja (brak własnej woli czy jej ograniczenie).
3. Zaburzenia poznawcze: zaburzenia koncentracji uwagi, pamięci, inteligencji
4. Zaburzenia nastroju: smutek, żal, zmniejszona radość
5. Objawy dezorganizacji psychicznej: dziwaczne zachowania, zaburzony proces myślowy

Mimo tego, że schizofrenia jest chorobą przewlekłą, odpowiednio dobrane leki oraz wsparcie psychoterapeutyczne pomagają choremu wrócić do codziennego funkcjonowania. Leczenie schizofrenii powinno być kompleksowe, ale podstawową rolę odgrywa leczenie farmakologiczne. Terapia poznawczo-behawioralna jest stosowana do zmniejszenia objawów oraz poprawienia samooceny, funkcjonowania społecznego oraz wglądu. Systematyczne leczenie  może przynieść długotrwałe remisje (czyli okresy bez objawów), jednak nawet wtedy należy kontynuować przyjmowanie leków w ramach profilaktyki nawrotów choroby. Niezmiernie ważna jest dobra współpraca pacjenta i jego rodziny z lekarzem psychiatrą oraz psychologiem. Psychoedukacja pacjenta i jego najbliższych stanowi podstawę skutecznego radzenia sobie z objawami choroby i towarzyszącymi jej trudnościami. W leczeniu chorych na schizofrenię zwraca się szczególną uwagę na ewentualne współwystępowanie innych zaburzeń psychicznych, przede wszystkim uzależnienia od alkoholu i nikotyny.