Hoe Greta Thunberg van getroebleerd kind tot boegbeeld voor het klimaat uitgroeide

Niemand is te klein om een verschil te maken. Greta Thunberg, inmiddels zestien, is het levende bewijs. Klein van stuk en tenger, een bleek gelaat, het haar gevlochten in onschuld. Een kind nog, een meisje, en met een diagnose op de koop toe. Ze is wit en Zweeds, kan je tegenwerpen. Dus geprivilegieerd. En ze is zelf de eerste om dat toe te geven. “Ik heb nog geluk gehad”, hoor je haar in menig toespraak zeggen.

Toch zal geen mens met overtuiging beweren dat Greta de aangewezen kandidaat was om een mondiale klimaatbeweging op gang te brengen.

Wie had dat ook kunnen voorzien? Het stille meisje uit Stockholm dat zich bijna onzichtbaar had gemaakt door te stoppen met praten. Te stoppen met eten.

Anders dan veel critici willen geloven – ‘dat arme kind is gebrainwasht door haar activistische ouders’ – groeit Greta op in een niet-zo-milieuvriendelijk gezin. Haar moeder Malena Ernman, een gevierd mezzosopraan, is voor haar artiestenbestaan altijd onderweg. Ernmans man, acteur en producent Svante Thunberg, volgt in haar kielzog. Samen vliegen ze van Rome naar Tokio, van New York naar Parijs. Als in 2003 Greta wordt geboren en twee jaar later haar zusje Beata is de beslissing snel genomen: Thunberg wordt huisvader, moeder Ernman zet haar carrière voort.

Het zijn goede jaren, schrijft het gezin in het autobiografische ‘Scener ur hjärtat’, scènes uit het hart, in vertaling uitgegeven als ‘Ons huis staat in brand’ (De Bezige Bij, 2019). “We woonden twee maanden in elke stad en daarna gingen we verder naar de volgende. Berlijn, Parijs, Wenen, Amsterdam, Barcelona. Ronde na ronde. De zomers brachten we door in Glyndebourne, Salzburg of Aix-en-Provence, zoals mensen doen die goed opera’s en andere klassieke muziek kunnen zingen. (…) Zo gingen we door. ’s Winters zaten we op de vloer van lichte en mooie woningen van laatnegentiende-eeuwse appartementen met de meisjes te spelen en als de lente aanbrak, slenterden we samen rond in lommerrijke parken.”

Maar in 2014 is het geluk van het gezin Ernman-Thunberg op. Het is Greta: het gaat niet goed met haar. “Ze huilde ’s avonds als ze moest gaan slapen”, schrijft Ernman. “Ze huilde onderweg naar school. Ze huilde tijdens de lessen en in de pauzes, en de leraren belden ons bijna elke dag.”

Elk schamel hapje wordt geteld

Greta stopt met praten, later ook met eten. En dat is het moment voor Ernman om een punt te zetten achter haar internationale carrière; op 2 november 2014 zingt ze haar laatste opera in Stockholm.

Haar oudste dochter krijgt dan al twee maanden bijna niets meer binnen. Elk schamel hapje wordt geteld: twee stukjes gnocchi, een derde van een banaan. Het gezin loopt de deur plat bij de kinder- en jeugdpsychiatrie, bij het centrum voor eetstoornissen. Na maanden in het duister tasten komt de diagnose: asperger, autisme zonder verstandelijke beperking en een dwangstoornis.

Op school kijkt haar klas naar een film over plastic afval in de oceanen, en een plastic eiland in de Stille Zuidzee dat groter is dan Mexico. Greta huilt de hele film lang, maar haar klasgenoten zijn het afvaleiland op de gang alweer vergeten. Ze kon het allemaal niet meer rijmen, schrijft moeder Ernman in Ons huis staat in brand.

Als vader Thunberg er een paar dagen met zusje Beata tussenuit is geweest, naar Italië, bijt Greta hem bij thuiskomst toe dat ‘ze precies 2,7 ton CO2 hebben geproduceerd’ en dat dit gelijkstaat aan de jaarlijkse voetafdruk van vijf mensen in Senegal.

Greta, schrijft Ernman, heeft weliswaar een diagnose, maar dat sluit niet uit dat ‘zij gelijk heeft en de rest het faliekant mis heeft’. “Zij ziet wat anderen niet onder ogen wilden zien.”

Haar asperger is haar ‘superkracht’, verklaart Greta later zelf. Die heeft haar de ogen geopend voor de klimaatcrisis. Ze leest alles wat er aan wetenschappelijke literatuur over het klimaatprobleem te lezen valt. Haar ouders willen niet achterblijven en lezen mee, alhoewel met enige tegenzin. “Beroemdheden als jullie zijn voor het milieu zoiets als Jimmie Akesson (de leider van de anti-immigratiepartij Zweden Democraten, red.) voor de multiculturele samenleving”, houdt Greta hen voor vanwege hun (vlieg)gedrag. Daar hebben Ernman en Thunberg weinig tegenin te brengen. Het gezin besluit vanaf dat moment aan de grond te blijven. Ze stoppen met het eten van vlees, leggen zonnepanelen op het dak en de dieselauto wordt op den duur vervangen door een elektrische.

De mensheid wakker schudden

9 November 2016. Svante Thunberg komt zijn dochter wekken. “Er is vannacht veel sneeuw gevallen, dus je kan niet naar school. O, en Trump heeft de verkiezingen gewonnen.” Greta is eenzaam in haar opluchting. Zij redeneert: als een Obama of Clinton had gewonnen was er niks veranderd, maar de verkiezing van zo’n extremist als Trump, zoiets zou de mensheid toch wakker moeten schudden. Nu zou het kantelpunt toch op handen moeten zijn.

Intussen is het meisje een nog altijd anonieme activist. Haar boodschap wil er op den duur bij haar ouders wel in, maar daarbuiten lijkt die aan dovemansoren gericht. Via haar socialemedia-accounts dient ze de onwetenden van ongevraagde repliek. Zo is er de groep die blijft volhouden dat we moeten inzetten op kernenergie. En er is de groep die elk ander argument afdoet met: wij zijn het probleem niet, dat is de exponentiële bevolkingsgroei in Verweggistan. Greta antwoordt met een van de standaardteksten die ze op schrift heeft gezet. Waarna menig klimaatscepticus haar account blokkeert.

“Onze voetafdruk is het probleem, niet de mensen”, is Greta’s tegenwerping. “Hoe meer geld je hebt, hoe groter de uitstoot. Als je de bevolking wilt inperken om grondstoffen te besparen, zou je een campagne moeten beginnen om van alle miljardairs af te komen. Die kun je dan ‘Vermoord Bill Gates en verbied alle directeuren en filmsterren om kinderen te krijgen!’ noemen. Maar het wordt waarschijnlijk nogal lastig om in de VN zo’n resolutie aan te nemen.”

In het voorjaar van 2018 komt de eerste kleine doorbraak: ze wint een essaywedstrijd van Svenska Dagbladet, een landelijke krant, en ineens overstijgt haar publiek de omvang van het gezin. De hele Zweedse bevolking kan zich nu van haar no-nonsense-argument bedienen. Niet dat ze dat graag willen horen.

“Een paar dagen geleden”, schrijft Greta, “keek ik naar een televisiedebat tussen partijleiders en zag ik hoe ze daar konden staan liegen. Ze zeiden dat het nergens op slaat om te proberen de Zweedse uitstoot te beperken, omdat we toch al zo’n ‘rolmodel’ zijn. Dat we ons moeten richten op het helpen van andere landen. Zweden is geen rolmodel. Het Zweedse volk stoot jaarlijks elf ton CO2 per capita uit. Volgens het Wereld Natuur Fonds staan we op de achtste plek. Wij zijn degenen die hulp nodig hebben.”

De landelijke verkiezingen zijn in aantocht, en Greta heeft een plan. Drie weken wil ze in schoolstaking voor het Zweedse parlementsgebouw gaan zitten, om zo aandacht te vragen voor de crisis die niemand écht onder ogen lijkt te willen zien. Haar ouders, geen groot voorstanders van het idee van een langdurige schoolstaking, verwachten dat het wel losloopt. Die is vast rond de lunch weer thuis, denken ze, als Greta op de ochtend van maandag 20 augustus 2018 met haar schoolboeken, haar zitmatje, haar flyers en haar spandoek – skolstrejk för klimatet – naar de stad fietst.

Graag geziene gast

Maar ze blijft zitten. Op dag één al loopt ze internationaal in de kijker. De rest is geschiedenis: op de laatste vrijdag van haar drieweekse staking volgen duizenden mensen in Zweden en naburige landen haar voorbeeld. Die zaterdag, de dag voor de verkiezingen, houdt ze haar eerste toespraak bij de klimaatmars in Stockholm. Ze kondigt aan één dag per week te blijven staken, haar ‘vrijdagen voor de toekomst’.

En de wereld staakt mee. Miljoenen mensen, in ruim honderd landen. Het Greta-effect, heet het in de media.

Al snel is de activiste een graag geziene gast op klimaatfeestjes. Dus reist ze, immer over land en zee. Naar de klimaatconferentie in Polen, naar het World Economic Forum in Davos, naar de EU en naar Vaticaanstad, waar ze woorden wisselt met de paus.

Niet veel later besluit Greta een sabbatical te nemen om naar Noord-Amerika te zeilen. Op 23 september van dit jaar speecht ze in New York ten overstaan van een groep wereldleiders op de VN Climate Action Summit. “Dit is zo verkeerd. Ik zou hier niet moeten staan. Ik had op school moeten zitten, aan de andere kant van de oceaan. Maar jullie komen naar ons, jonge mensen, voor hoop? Hoe durven jullie? Jullie stelen mijn dromen en mijn jeugd met jullie holle frasen.” In de wandelgangen van de Verenigde Naties werpt ze een vuile blik op Donald Trump.

Per trein en met de Tesla van Arnold Schwarzenegger reizen Greta en haar vader vervolgens in de richting van Chili voor de volgende klimaatconferentie. Totdat de locatie wegens de politieke onrust in dat land naar Madrid wordt verplaatst. “Ik ben een halve wereld de verkeerde kant op gereisd”, meldt Greta gelaten. “Iemand misschien een lift over de Atlantische Oceaan?”

Dus nu zit ze aan boord bij een Australisch gezin, ergens tussen Amerika en Europa, en hoopt ze dat ze op tijd aan de overkant is. Ze zal verstek moeten laten gaan bij de prijsuitreiking van de Internationale Kindervredesprijs vandaag in Den Haag – al is de vraag of ze die überhaupt in ontvangst had willen nemen.

De jonge pleitbezorger laat zich niet makkelijk fêteren. Ze won het afgelopen jaar een scala aan vrouwen-, milieu- en vredesprijzen. Greep net naast een Nobelprijs. En bedankte in oktober voor de prestigieuze Nordic Council Environment Prize, inclusief prijzengeld van circa 50.000 euro. De klimaatbeweging, was haar respons, heeft niet nog meer prijzen nodig. “Wat we nodig hebben is dat politici en mensen met macht beginnen te luisteren naar de huidige, best beschikbare wetenschap.”

Lees ook:

Waarom Greta Thunberg irritatie oproept (maar toch door moet gaan)

Ja, Greta Thunberg, de zestienjarige klimaatactiviste, roept irritatie op. Maar juist omdat ze zo stellig is, vervult ze een onmisbare rol in het klimaatdebat.