Zespół Hornera - charakterystyka choroby
Zespół Hornera (zespół Claude’a Bernarda-Hornera) jest chorobą powodowaną zaburzeniami współczulnego unerwienia oka. To dość rzadkie schorzenie zostało po raz pierwszy opisane w połowie XIX wieku przez francuskiego badacza Claude'a Bernarda, a szczegółowo scharakteryzowane w 1869 roku przez szwajcarskiego okulistę Johanna Friedricha Hornera. Na zespół składają się trzy podstawowe objawy: zwężenie źrenicy (miosis), częściowe opadnięcie powieki (ptosis) oraz zapadnięcie się gałki ocznej do oczodołu. A ponadto: zaburzenia pracy gruczołów i wydzielania potu na głowie. Zespół Hornera zdarza się w każdym wieku, nie zależy też od płci. Ma zwykle charakter nabyty, jako skutek uszkodzenia włókien sympatycznych w okolicy oka i oczodołu. Bardzo rzadko może mieć także charakter wrodzony.
Zespół Hornera - przyczyny
Zespół Hornera spowodowany jest uszkodzeniem współczulnego unerwienia oka. Układ współczulny stanowi, wraz z układem przywspółczulnym, jedną z dwóch głównych części autonomicznego układu nerwowego. Oba układy funkcjonują zazwyczaj w stanie równowagi. Uszkodzenie jednego układu powoduje szereg zaburzeń w funkcjonowaniu organów, których dotyczą, w tym wypadku narządu wzroku.
Do zaburzeń, określanych mianem zespołu Hornera, dochodzi gdy uszkodzone zostaną neurony, odpowiedzialne za prawidłowe funkcjonowanie oka, na drodze między okiem a ośrodkiem w pniu mózgu. Przyczyny i objawy zespołu Hornera zależą od lokalizacji uszkodzenia: może to być uszkodzenie neuronów pierwszego, drugiego lub trzeciego rzędu. Może dojść do uszkodzenia rdzenia kręgowego na odcinku szyjnym, w którym biegną nerwy współczulne, odpowiedzialne za funkcjonowanie najważniejszych narządów organizmu. A także: ucisk na nerwy współczulne, wywołany guzami, np. rakiem płuca lub guzami w zatoce jamistej. Często ten ucisk pochodzi od raka oskrzela (raka płuc), zlokalizowanego w górnej części płuc. Jest to tzw. guz Pancoasta (zespół Pancoasta, ang. Pancoast syndrome). Objawy to: zespół Hornera, a także bóle barku, porażenie splotu barkowego. Dochodzi do tego uszkodzenie naczyń i gruczołów potowych, co skutkuje przekrwieniem połowy głowy i zmniejszeniem wydzielania potu na głowie po stronie uszkodzenia.
Zespół Hornera - objawy
Przerwanie unerwienia współczulnego, zarządzającego pracą oka, wywołuje następujące objawy:
- opadanie górnej powieki (zwężenie szpary powiekowej), spowodowane porażeniem lub osłabieniem mięśni tarczkowych górnych i dolnych (ptoza)
- zwężenie źrenicy (mioza), spowodowane nierówną pracą mięśni, odpowiedzialnych za ruchy źrenicy - mięsień rozwierający, którym zawiadują nerwy współczulne, nie działa wskutek uszkodzenia, zatem nie ma przeciwwagi dla zwieracza, źrenica w ciemności nie rozszerza się. Nierówność źrenic nazywana jest anizokorią.
- zapadnięcie się gałki ocznej do oczodołu, określane mianem enoftalmii, gdy porażony jest mięsień oczołodołowy
- bardzo wolne rozszerzanie się źrenic
- różnobarwność tęczówek (w przypadku wrodzonego zespołu Hornera). Zespół Von Passowa to związek zespołu Hornera z heterochromią tęczówki (heterochromia iridis).
Zespół Hornera - leczenie
Za zespołem Hornera stoją ciężkie schorzenia, wymagające natychmiastowego leczenia. Leczenie uzależnione jest od pierwotnej przyczyny dysfunkcji. W przypadku raka płuca podejmuje się leczenie nowotworu, który powoduje ucisk na nerwy współczulne. Natomiast uszkodzenie tętnicy szyjnej wywołuje szereg objawów, takich jak rozwarstwienie tętnicy, tętniaki tętnic mózgowych, udary krwotoczne, zagrażające życiu. Guzy zatoki jamistej, które także objawiają się zespołem Hornera, prowadzą do ślepoty, zaburzeń ruchomości gałki ocznej, czy też do neuralgii nerwu trójdzielnego.
